به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «هه‌وال شنو»، بهروز خان‌محمدی، باستان‌شناس اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشت: معماری صخره‌ای در ایران و جهان قدمتی طولانی دارد و بسیاری از عوامل اقلیمی، فرهنگی و غیره زمینه‌ساز پیدایش زیباترین نمونه‌های معماری از این نوع شده است، در میان نمونه‌های صخره‌ای، مقابر صخره‌ای به علت باورها و اعتقادات موجود در دل فرهنگ‌ها و تمدن‌های پیشین جایگاه ویژه‌ای دارند.
آذربایجان غربی به علت واقع‌شدن در محل تلاقی رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس و برخورداری از طبیعتی کوهستانی ازیک‌طرف و نیز زمینه سکونت تمدن‌هایی درخشانی؛ چون مادها، اورارتوها، ماناها و غیره نمونه‌های بکری از معماری مقابر صخره‌ای را در خود جای‌داده است، تاکنون بیش از ۲۰ مورد از مقابر صخره‌ای استان آذربایجان غربی شناسایی و به لحاظ دوره تاریخی، فرم، ویژگی‌های معماری، موقعیت و پراکنش جغرافیایی مورد بررسی قرار گرفته‌اند، یکی از این گور دخمه‌های مهم در جنوب ارومیه و در مسیر جاده ارومیه به اشنویه قرار گرفته که به گور دخمه خان معروف است.
گور دخمه دره خان – در مسیر ارومیه به اشنویه
دره خان به دلیل دارابودن آثار تاریخی همچون گور دخمه فرهاد، قلعه تاریخی و بقایای دیوارها و سد اورارتویی یکی از جاذبه‌های مهم تاریخی است که در فاصله ۳۵ کیلومتری جنوب غربی ارومیه قرار دارد، وجود پوشش جنگلی و گیاهی متنوع، رودخانه‌ها، جویبارها و چشمه‌های گوناگون سبب شده این دره علاوه بر اینکه زیستگاه حیواناتی مثل سنجاب، شغال، روباه و کل و بز است، به یک منطقه تفریحی و گردشگری نیز تبدیل شود.
مقبره صخره‌ای دره خان در کیلومتر ۳۷ محور ارومیه_اشنویه در دامنه جنوبی کوه و در کنار جاده واقع شده است، ورودی این مقبره اورارتویی، ایوانی به عرض دو متر است که به دو اتاق تودرتو با کشیدگی شمالی جنوبی راه می‌یابد، ابعاد اتاق اول ۱/۲ × ۲ × ۷۵/۱ متر و ابعاد اتاق دوم ۹/۱×۲/۳ × ۱/۴ متر است.
سقف گور دخمه به‌صورت تخت اجرا شده و یک طاقچه بزرگ در دیوار انتهایی اتاق دوم به شکل مستطیل وجود دارد، یک طاقچه کوچک دیگر در نزدیکی طاقچه بزرگ کنده شده که ۶۵ سانتی‌متر ارتفاع و ۵۴ سانتی‌متر عرض دارد، عمق طاقچه بزرگ ۷۵ سانتی‌متر و عمق طاقچه کوچک‌تر ۲۵ سانتی‌متر است، در ضلع غربی این گور دخمه بقایای گور دخمه دیگری قرار گرفته که به دلایل نامشخصی در زمان اورارتوها ساخت آن به اتمام نرسیده و تنها بخش ورودی آن در صخره تراشیده شده و ساخت آن ناتمام مانده است.
این گور دخمه یکی از گور دخمه‌های مهم اورارتویی جنوب دشت ارومیه بوده، بیشتر گور دخمه‌های شناسایی شده آذربایجان غربی، مقابر صخره‌ای اورارتویی هستند نگاهی به پراکنش جغرافیایی گور دخمه‌های اورارتویی و نیز قلمرو امپراتوری اورارتو بیانگر این نکته است که گور دخمه‌های اورارتویی استان عمدتاً در شهر ارومیه و شهرهای شمال استان واقع شده‌اند.
معماران اورارتویی معمولاً در انتخاب مکان برای ایجاد این‌گونه مقابر از کوه‌های آهکی و یا رسوبی و نیز صخره سنگ‌های یکپارچه سنگی در نقاط کور، اما مسلط به دشت یا زمین‌های مجاور اطراف استفاده کرده‌اند، در تمام کوه‌هایی هم که این‌گونه مقابر صخره‌ای در آنها دیده شده سنگواره جانوران مربوط به دوران سوم زمین‌شناسی خصوصاً دو کفه‌ای‌ها یافت می‌شود.
در ذکر مشخصات این گورهای صخره‌ای باید گفت که استفاده از یک سمت معین برای مقبره‌سازان موردتوجه نبوده، چه سردر سنگی و ورودی تمام این مقابر در منطقه هر کدام رو به جهات مختلفی است، اما پیروی از ایجاد سقف به‌صورت مسطح موردی در همه آنها و بدون استثنا به طور یکسان مراعات شده است.
مقابر صخره‌ای اورارتویی را به اعتبار واحدهای ایجاد شده به شرح زیر می‌توان تقسیم‌بندی کرد:
الف: مقابر صخره‌ای مستقل یا تک‌واحدی: این مورد را می‌توان شامل مقابری دانست که دارای یک اتاقک به شکل چهارگوش یا مدور هستند، مقبره صخره‌ای شمال سیه چشمه، قارنی یارخ، یکی از مقابر صخره‌ای سدوک، مقبره تمر سلماس و مقبره ناناس جزو مقابر مستقل تک‌واحدی هستند.
ب: مقابر صخره‌ای تک‌واحدی پیوسته: در این گروه مقابری که دارای دو اتاقک و یا ترکیب اتاقک با حیاط چهارگوش هستند، قرار می‌گیرند و معمولاً یا اتاقک دوم در پشت آن تعبیه شده و یا اینکه به طور جانبی در کنار آن ساخته شده است و در هر دو مورد ارتباط اصلی به‌وسیله سردر سنگی از طریق اتاق اول است، مقابر صخره‌ای شدی، اسماعیل آقا، سنگر، چیر، هدر، سدوک و دره خان در این گروه قرار دارند.
در نگاه کلی به نظر می‌رسد ریشه و منشأ این آرامگاه‌ها و معماری گوردخمه‌ای را در فلات ایران باید در گور دخمه‌های اورارتویی جست‌وجو کرد، به‌عبارت‌دیگر، گور دخمه‌های ماد صورت تکامل‌یافته‌تر مقبره‌های اورارتویی‌اند، وجود پلکان، در نمای گور دخمه‌های اورارتویی، علاوه بر دسترسی به داخل مقبره‌ها، احتمالاً نقش روحانی نیز داشته است، بیشتر این دخمه‌ها در کنار دژهای سلطنتی بنا می‌شده که مدفن پادشاهان و شاهزادگان بوده است.
تفاوت در پلان‌های این گور دخمه‌ها، از نظر معماری، نشان‌هایی از نفوذ فرهنگ محلی یا شاید فرهنگ قبایل متعدد اورارتویی بوده است، با ساماندهی این مجموعه و مسیر دسترسی به آن و ساماندهی فضای داخلی و معرفی و شناسایی آن، می‌توان از آن به‌عنوان یکی از آثار ارزشمند تاریخی دست‌کند برای جذب هرچه بیشتر گردشگر داخلی و خارجی استفاده کرد.
انتهای خبر/
Saturday, 23 November , 2024