رودخانه گادر را فدای توسعه شهرستان نکنیم
سیدلطیف موسوی- رودخانه گادر، به عنوان شریان حیاتی منطقه، نه تنها منبع تأمین آب کشاورزی برای روستاهای اطراف است، بلکه نقش کلیدی در حفظ تعادل اکوسیستم و تغذیۀ آبهای زیرزمینی ایفا می‌کند. متأسفانه برداشت‌های غیراصولی و بی‌رویۀ شن و ماسه از بستر این رودخانه، آیندۀ زیست‌محیطی و اقتصادی این منطقه را به خطر انداخته است. در این یادداشت به تأثیرات مخرب این فعالیت‌ها بر آبهای زیرزمینی، آبهای جاری، نهرهای آب روستایی و محیط زیست رودخانه می‌پردازیم.
۱. تاثیر بر آبهای زیرزمینی
کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی: با عمیق‌تر شدن بستر رودخانه به دلیل برداشت شن و ماسه، سطح آب رودخانه پایین می‌رود. این کاهش سطح، باعث ایجاد گرادیان هیدرولیکی جدیدی می‌شود که آبهای زیرزمینی اطراف را به سمت رودخانه جذب می‌کند. در نتیجه، سطح آبهای زیرزمینی در مناطق مجاور کاهش می‌یابد و خشک شدن چشمه ها و چاه‌ها روستاهای اطراف رودخانه را به دنبال دارد.
اختلاف ارتفاع بین زمین‌های کشاورزی و بستر رودخانه: در مناطق اطراف گادر، اختلاف سطح بین مزارع و بستر رودخانه افزایش یافته که آبیاری را دشوار و محصولات را تهدید می‌کند .
۲. آسیب به آبهای جاری و نهرهای روستایی
تغییر الگوی جریان و تشدید سیلاب‌ها: حفاری‌های عمیق در بستر رودخانه، شیب طبیعی آن را تغییر می‌دهد و ظرفیت حمل رسوب را افزایش می‌دهد. این موضوع منجر به فرسایش پیش رونده و پس روی در بالادست و پایین دست می‌شود. برای مثال، در رودخانه گادر، تغییرات مرفولوژیکی باعث طغیان‌های مکرر و تخریب زمین‌های کشاورزی شده است.
۳. تخریب محیط زیست رودخانه
نابودی زیستگاه‌های آبزیان: بستر رودخانه گادر محل تخم‌ریزی ماهیان بومی است. برداشت بی‌رویه، این زیستگاه‌ها را نابود کرده و زنجیره غذایی آبزیان را مختل می‌کند.
کاهش تنوع زیستی: تغییرات فیزیکی و شیمیایی آب (مانند کاهش اکسیژن محلول در کف رودخانه) و افزایش رسوبات ریز، جمعیت بی‌مهرگان و گیاهان آبزی را کاهش می‌دهد.
تخریب مناظر طبیعی: گودال‌های ایجادشده در بستر رودخانه، چهره طبیعی آن را از بین برده و جاذبه‌های اکوتوریستی منطقه را تهدید می‌کند.
۴. فرونشست زمین
کاهش سطح آبهای زیرزمینی ناشی از برداشت شن و ماسه می‌تواند منجر به فشرده شدن لایه‌های خاک و فرونشست زمین شود.
کارخانه‌های شن و ماسه فعال در منطقه و راهکارهای جایگزین
وضعیت فعلی: در اشنویه، ۷ واحد تولید شن و ماسه با مجوز رسمی کار می‌کنند. این کارخانه‌ها علاوه بر تامین نیاز محلی، مصالح سایر شهر‌ستان‌ها را نیز فراهم می‌کنند.
راهکارهای جایگزین:
۱. استفاده از معادن کوهی: معادن شن کوهی در اطراف رودخانه وجود دارد که حاصل تجمع آبرفت همین رودخانه در دوران گذشته بوده که می‌تواند جایگزین منابع رودخانه‌ای شود. این معادن با رعایت ضوابط زیست محیطی، آسیب کمتری به اکوسیستم وارد می‌کنند.
۲. بازیافت نخاله‌های ساختمانی: استفاده از نخاله‌های ساختمانی و بتن‌های بازیافتی به عنوان جایگزین شن و ماسه طبیعی.
۳. نظارت بر مجوزها: تشکیل هیئت‌های مستقل متشکل از کارشناسان محیط زیست و بازرسان دولتی برای بررسی دقیق پروانه‌های بهره‌برداری و جلوگیری از فساد در صدور مجوزها و برداشتها.
۴.اجرای قوانین سخت‌گیرانه: ممنوعیت برداشت شن و ماسه در مناطق حساس و نظارت دقیق بر مجوزهای صادرشده.
۵.احیای بستر رودخانه: کاشت گیاهان بومی در حاشیۀ رودخانه و اجرای پروژه‌های تثبیت رسوبات.
۶.آگاهی‌بخشی عمومی: آموزش جوامع محلی درباره پیامدهای برداشت بی‌رویه و جلب مشارکت آنها در حفاظت از رودخانه.
۷.تشکیل گشت مشترک محیط زیست و نیروی انتظامی و نصب دوربین‌های نظارتی در مسیر رودخانه.
پیامدهای ادامه روند فعلی
تبعات اجتماعی و اقتصادی: خشک شدن چشمه‌ها وچاه‌ها و کاهش محصولات کشاورزی، معیشت روستاییان را تهدید می‌کند.
رقابت بر سر منابع باقیمانده به تنش بین جوامع محلی و شرکتهای معدنی می‌انجامد.
خطر انقراض گونه‌ها: ماهیان بومی در صورت تداوم برداشتها با خطر نابودی کامل مواجه خواهند شد.
تخریب زیرساخت‌ها: بندهای انحرافی، پل‌ها و جاده‌ها در اثر فرسایش کناره‌های رودخانه آسیب می‌بینند.
رودخانه گادر به عنوان شریان حیاتی منطقه اشنویه و نقده، نیازمند اقدامات فوری برای توقف برداشت‌های غیراصولی است. استفاده از معادن کوهی، تقویت نظارت‌ها و آگاهی‌رسانی به جوامع محلی می‌تواند راهکارهای موثری باشد. سازمانهای مسئول باید با همکاری فعالان محیط زیست، پروانه‌های غیرضروری را لغو و از منابع جایگزین حمایت کنند تا این گنجینه طبیعی برای نسل‌های آینده حفظ شود.
دیدگاهتان را بنویسید