پوشش گیاهی سرمایه خاموش طبیعت
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «هه‌وال شنو»؛ کریم خضری در یادداشتی نوشت: پوشش گیاهی، بیش از آنکه چشم‌انداز سبزی باشد برای زیبایی طبیعت، یکی از اساسی‌ترین عناصر زیست‌محیطی و زیربنایی‌ترین منابع طبیعی برای حیات بشر و دیگر جانداران است. هر بوته، درخت، یا حتی علف هرز، حلقه‌ای است از زنجیره‌ای پیچیده که تعادل اکولوژیکی زمین را حفظ می‌کند. در این میان، گیاهان خاردار و مقاومی مانند گون، اگرچه شاید در نگاه اول بی‌ارزش و بی‌فایده به نظر برسند، اما در واقع ستون‌های پنهانی هستند که کوه‌ها و دشت‌ها بر آن‌ها تکیه دارند.
گون، محافظ بی‌ادعای کوهستان
گون، یکی از گونه‌های گیاهی خاردار و بومی مناطق کوهستانی ایران به‌ویژه در مناطق غرب کشور از جمله شهرستان اشنویه است. این گیاه به‌دلیل ساختار ویژه‌اش، در برابر شرایط سخت محیطی مقاوم است و نقش مهمی در تثبیت خاک، جلوگیری از فرسایش، حفظ رطوبت و تغذیه سفره‌های زیرزمینی ایفا می‌کند. گون با داشتن ریشه‌های عمیق چندین متری، خاک را در شیب‌های تند کوهستانی نگه می‌دارد و مانع از رانش زمین و جاری شدن سیلاب‌های خطرناک می‌شود.
این گیاه با جذب رطوبت ناشی از بارش‌ها، ضمن تغذیه سفره‌های زیرزمینی، به تنظیم چرخه آبی منطقه کمک می‌کند. در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، گیاهانی مانند گون به‌منزله سدهای طبیعی در برابر خشکسالی و کم‌آبی عمل می‌کنند. نابودی این گیاهان نه‌تنها پوشش گیاهی منطقه را فقیر می‌کند، بلکه پیامدهای سنگینی برای محیط‌زیست، کشاورزی، منابع آبی و حتی زندگی انسانی در پی دارد.
پوشش گیاهی، سپری در برابر بلایای طبیعی
نقش پوشش گیاهی در مقابله با بلایای طبیعی بسیار کلیدی است. در مناطقی که پوشش گیاهی سالم و گسترده‌ای وجود دارد، فرسایش خاک، یکی از مخرب‌ترین فرآیندهای زمین‌شناسی، به حداقل می‌رسد. در مقابل، نابودی این پوشش باعث می‌شود لایه‌های سطحی خاک که سرشار از مواد مغذی و قابل استفاده برای کشاورزی هستند، توسط باد و باران شسته یا پراکنده شوند. این روند نه‌تنها زمین را غیرقابل‌استفاده می‌کند بلکه موجب کاهش تولید محصولات کشاورزی، گسترش بیابان‌ها، و در نهایت مهاجرت روستاییان و افزایش آسیب‌های اجتماعی می‌شود.
نقش اقتصادی پوشش گیاهی
پوشش گیاهی سالم، منبع درآمد برای جوامع محلی و روستایی است. گیاهانی مانند گون، علاوه‌بر نقش زیست‌محیطی، منبع مهمی برای تولید صمغ‌ها و داروهای گیاهی به‌شمار می‌روند. صمغ گون یا کتیرای ایرانی یکی از فرآورده‌های صادراتی ایران است که در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی کاربرد دارد. بهره‌برداری اصولی و پایدار از این گیاه می‌تواند به اقتصاد مناطق محروم کمک کند، بدون آنکه به طبیعت آسیبی وارد شود. اما متأسفانه، سوزاندن یا نابودی آن به‌بهانه‌ی تفریح یا چرای بی‌رویه دام، آینده این ظرفیت اقتصادی را به خطر می‌اندازد.
پوشش گیاهی و تنوع زیستی
پوشش گیاهی گسترده زیستگاه مناسبی برای گونه‌های مختلف جانوری فراهم می‌کند. بسیاری از پرندگان، پستانداران کوچک و حشرات به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به گیاهانی مانند گون وابسته‌اند. از بین رفتن این گیاهان، زنجیره غذایی حیات‌وحش را مختل کرده و به نابودی گونه‌های جانوری منجر می‌شود. همچنین با کاهش پوشش گیاهی، فرصت‌های طبیعی برای گرده‌افشانی گیاهان دیگر و تکثیر طبیعی گونه‌ها از بین می‌رود که این خود تهدیدی جدی برای تنوع زیستی منطقه است.
تخریب از سر ناآگاهی
یکی از نگرانی‌های اصلی در مناطق کوهستانی ایران، سوزاندن بوته‌های گون برای تفریح یا تهیه زغال است. برخی افراد، بدون آگاهی از ارزش حیاتی این گیاه، آتش به جان طبیعت می‌اندازند و به‌نام سرگرمی یا راحتی، ده‌ها سال تلاش طبیعت را به خاکستر تبدیل می‌کنند. گیاه گون برای رسیدن به بلوغ و رشد کامل به سال‌ها زمان نیاز دارد و بازسازی آن پس از تخریب، بسیار کند و دشوار است. باید از خود بپرسیم: آیا ارزش تفریح لحظه‌ای، نابودی سال‌ها تلاش طبیعت و تهدید آینده‌ی نسل‌های بعدی را دارد؟
نقش مردم و آموزش در حفاظت
حفاظت از پوشش گیاهی تنها وظیفه نهادهای رسمی محیط‌زیست نیست. مشارکت مردمی، آموزش جوامع محلی، اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها و مدارس، و ایجاد حس تعلق به طبیعت، از مهم‌ترین راهکارهای حفظ منابع طبیعی است. اگر مردم بدانند که گون تنها یک گیاه خاردار نیست، بلکه حافظ امنیت خاک و آب است، دیگر آتش به ریشه‌های آن نمی‌زنند. ترویج فرهنگ مراقبت از طبیعت، باید از کودکی آغاز شود و در قالب آموزش‌های رسمی و غیررسمی، در ذهن و قلب نسل جدید نهادینه شود.
نتیجه‌گیری
پوشش گیاهی تنها زینت طبیعت نیست، بلکه ضامن بقای انسان، آب، خاک، هوا و زندگی است. گون و دیگر گونه‌های مقاوم، در خط مقدم دفاع از منابع طبیعی ما قرار دارند. نابودی آن‌ها، نابودی آینده ماست. اگر امروز بی‌تفاوت باشیم، فردا نه خاکی برای کشاورزی خواهیم داشت، نه آبی برای نوشیدن، نه هوایی برای تنفس وقت آن رسیده است که قدر طبیعت را بدانیم، و نگهبانان خاموشش را نه از سر ناآگاهی، بلکه از سر مسئولیت و احترام پاس بداریم.
انتهای خبر/
دیدگاهتان را بنویسید